22 yaşındaki Kürt genç kadın Mahsa Jîna Amini’nin 16 Eylül 2022’de İran’da ‘ahlak polisi’ nezaretindeyken öldürülmesinin üzerinden neredeyse bir yıl geçti. İddialara göre Amini, başörtüsünü kurallara uygun takmadığı gerekçesiyle gözaltına alındı.
Amini’nin ölümü ülke çapında protestolara yol açtı. Genç İranlı kadınlar, İran’da on yıllardır görülen en büyük protestolara öncülük etti. Teolojik hareketler patlak verdiğinde İran İslam Cumhuriyeti’nin yöneticileri benzeri görülmemiş bir meydan okumayla karşı karşıya kaldı. Güvenlik güçleri aşırı güç kullanarak protestoları bastırdı. Binlerce protestocu tutuklandı ve yüzlercesi öldürüldü ya da idam edildi.
ÖLÜLERİN AİLELERİ HEDEFLENİYOR
Amini’nin ölümünün birinci yıldönümü yaklaşırken İranlı yetkililer emsal teşkil edebileceğini düşündükleri her türlü protesto eylemine karşı harekete geçiyor. Hareketlerde hayatını kaybedenlerin aileleri yakından takip ediliyor. Geçtiğimiz günlerde adı geçen aile üyelerinden bazıları tutuklandı. Bunlardan biri, Ocak 2023’te idam edilen protestocu Muhammed Mehdi Karami’nin babası Maşallah Karami. Baba Karami, 21 Ağustos’ta gözaltına alındı. İnsan hakları örgütleri, son beş ayda 70’e yakın kişinin sevdiklerini kaybettiğini bildirdi. protestocular tutuklandı. 5 Eylül’de Amini’nin amcası gözaltına alındı.
Güvenlik endişeleri nedeniyle isminin açıklanmaması kaydıyla DW’ye konuşan İranlı bir kaynak, hükümet kurumlarının protestolarda hayatını kaybedenlerin mezarları başında toplanan kişileri hedef aldığını belirtti. Söz konusu kaynağa göre güvenlik güçleri, acılı ailelerin İran’daki protestoları yeniden alevlendirme potansiyeline sahip olduğuna inanıyor. Örneğin temmuz ayında, Ekim 2022’de Erak kenti yakınlarında düzenlenen protestoda öldürülen 20 yaşındaki öğrenci Merşad Şahinejad’ın mezarı başında toplanan 8 kişi polis tarafından gözaltına alındı. Söz konusu kişiler 6 yıl hapis cezasına çarptırıldı ve 74 kırbaç cezasına çarptırıldı.
Amini’nin memleketi İran’ın Kürdistan bölgesindeki Sakkız’daki kaynaklar, Amini’nin mezarının etrafına güvenlik kameraları yerleştirildiğini bildirdi. İran devlet kurumları, söz konusu kameraların trafik kontrolü amacıyla yerleştirildiğini ileri sürüyor.
SİVİL TOPLUM VE ÜNİVERSİTELER ÜZERİNDEKİ BASKILAR
İranlı yetkililer bir yandan yakınlarını kaybeden aileleri hedef alırken, bir yandan da sosyal aktivistlere ve gazetecilere verilen hapis cezalarıyla baskının dozunu artırıyor.
Örneğin 75 yaşındaki gazeteci Keyvan Samimi, 28 Ağustos’ta 6 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Geçtiğimiz günlerde serbest bırakılan Samimi, ‘milli güvenliğe karşı komplo kurmak’la suçlandı. İki genç gazeteci Elnaz Mohammadi ve Nagin Bakeri üçer yıl hapis cezasına çarptırıldı.
İsminin açıklanmaması kaydıyla DW’ye konuşan bir kadın hakları aktivisti, geçtiğimiz haftalarda birçok siyasi ve sivil aktivistin rejime karşı çalışmakla suçlandığı birçok olay yaşandığını söyledi. Söz konusu aktivist, güvenlik güçlerinin, bir kişinin iki kez tutuklanması durumunda bir daha asla serbest bırakılmayacağını söylediğini söyledi. Protestoların tekrar yaşanması halinde eylemcilere evlerinden çıkmamaları çağrısında bulunan güvenlik güçleri, sokağa çıktıklarının tespit edilmesi halinde derhal gözaltına alınacağını duyurdu.
Geçtiğimiz yıl İran’daki üniversiteler protestoların ana mekanı oldu. Amini’nin ölüm yıldönümü yaklaşırken üniversitelerde görev yapan öğretim üyeleri gözetim altında olduklarını söylüyor. İran’ın çeşitli şehirlerinde hükümetin protestoları ele alma biçimini ve öğrencilere karşı tutumunu eleştiren öğretim üyeleri işten çıkarıldı, açığa alındı ya da erken emekliye ayrıldı. Tahran merkezli bir gazetenin yakın tarihli bir haberine göre, son iki yılda rejimi eleştiren 110’dan fazla profesör görevden alındı.
AKTIVİSTLER PROTESTOLARA DEVAM EDECEK
Güvenlik güçlerinin tüm tehditlerine rağmen sosyal medya paylaşımları ve basında çıkan haberler, İran toplumunda hâlâ direniş ruhunun bulunduğunu ortaya koyuyor. Kadınlar ve gençlerin öncülüğündeki protestocular, Amini’nin ölüm yıldönümünde genç kadını anmak için sokaklara çıkmaya hazırlanıyor.
Kasım 2022’den Ocak 2023’e kadar tutuklu bulunan kadın hakları savunucusu Elham Modarresi, şu anda yaşadığı Türkiye’den DW’ye, hapishanede geçirdiği zamanın kendisini “daha güçlü” ve “bin kat daha dirençli” kıldığını söyledi.
İsmini açıklamak istemeyen bir diğer eski siyasi tutuklu, İran güvenlik güçlerinin muamele tarzıyla ‘güç gösterisi’ yaparak toplumda korku atmosferi yaratmak istediğini vurguladı.
Karaciğer rahatsızlığı nedeniyle Türkiye’de tedavi gören Modarresi, İran halkının artık bu tür güç gösterilerinden korkmadığını söyledi. Modarresi, “İslam Cumhuriyeti, protestolarımızı tutuklama ve baskı yoluyla engelleyemeyeceğini bilmelidir. Tam tersi. Her siyasi mahkum, artık hapis ve baskıdan korkmadığı için İslam Cumhuriyeti için bir tehdit oluşturmaktadır.” dedi.
Zorunlu başörtüsü takmayı reddettiği ve kırmızı ayakkabı giydiği için 12 yaşında tutuklandığını belirten Modarresi, “Ben de 12 yaşımdayken hapishanede katillerin arasına düştüm. Beni temizlik yapmaya zorladılar. İlk işkencemi 12 yaşımda gördüm” diyerek sözlerini şu şekilde tamamladı: “Peki şimdi başka neyden korkayım?” bu mu?” (DW Türkçe)
